Powieść Philipa Rotha z 1997 roku to jedna z najważniejszych pozycji w jego obszernej bibliografii.Amerykańska sielanka stanowi pierwszą (i najlepszą) część cyklu powieści o najnowszej historii Stanów Zjednoczonych – pozostałe to Wyszłam za komunistę i Ludzka skaza. Powieść jest też jedną z najbardziej udanych powieści, w których narratorem jest Natan Zuckerman – uważany za alter ego autora. I to właśnie zaAmerykańską sielankę Roth otrzymał Pulitzera. Nic dziwnego, gdyż powieść niepokoi i drażni sumienia Amerykanów w wyjątkowo celny sposób.

Nie dość, że Roth obwinia „porządnych Amerykanów” o ciche przyzwolenie dla absurdalnej wojny, to jeszcze uświadamia, że akty terrorystyczne nie są niczym nowym. Że mają miejsce od dawna – bomby wybuchały w latach 70., ale wybuchały też i wcześniej. A rasizm i fanatyzm religijny są wpisane w historię Ameryki równie mocno jak baseball i indyk na Święto Dziękczynienia.

To nie jest kojąca lektura. Roth z reguły częściej wkłada kij w mrowisko niż pomaga spokojnie zasnąć. Dlatego też Amerykańska sielanka może być gorzką pigułką również dla europejskiego czytelnika. Bo nasze sny o lepszym świecie również okazują się coraz bardziej płoche.

Źródło: Jak pryska american dream, czyli "Amerykańska sielanka" Philipa Rotha

Trzecia powieść Toni Morrison z 1977 roku to książka, w której realizm łączy się z mitem, wnikliwa analiza czarnoskórych społeczności na północy i na południu USA przeplata się z aluzjami biblijnymi, a kluczem do historii rodu Macona Nieboszczyka jest piosenka-wyliczanka śpiewana przez czarnoskóre dzieci. Pieśń Salomonowa to książka niezwykła również z innego powodu – nie występuje w niej ani jeden biały bohater.

I mimo że w patriarchalnej murzyńskiej społeczności główną rolę odgrywają mężczyźni (na poły mityczny stary Salomon, Jake-Macon Nieboszczyk, jego syn Macon i wnuk, zwany Mleczarzem), jest to również poruszająca opowieść o losach kobiet. To one rodzą w bólach, bronią siebie i innych przed nieszczęściem, grzebią kości i opłakują zmarłych. A także śpiewają pieśni, w których żywa jest pamięć o przeszłości. Jak Piłat Nieboszczyk, siostra Macona (męskie imię było wybrane przez ojca na chybił-trafił z Biblii), która śpiewa starą wyliczankę o chłopcu spadającym z nieba na brzeg i czarnej pani wijącej się w bólach porodowych. Ale gdy jest taka potrzeba, Piłat potrafi też wbić nóż w serce mężczyźnie próbującym skrzywdzić jej dziecko.

http://www.literaturasautee.pl/piesn-salomonowa-toni-morrison/

O Thomasie Pynchonie wiadomo trochę więcej niż o Homerze, ale tylko trochę – nie wiemy, czy istnieje naprawdę, ale wiemy, że nosił kiedyś koszulę z szerokim kołnierzykiem. Pewne jest również, że nikt tak dobrze jak Pynchon nie umie oddać nastroju towarzyszącego ogarniającej bohaterów paranoi. W 49 idzie pod młotek pretekstem do ukazywania tego stanu były symbole trąbek pocztowych, w Wadzie ukrytej są to nawiązania do tajemniczego Złotego Kła, który czasem jest biurowcem, czasem okrętem, a jaszcze kiedy indziej dziurą w ziemi.

Wada ukryta utrzymana jest w konwencji kryminału noir, wyraźnie inspirowana Chandlerem, zdecydowanie łatwiejsza w odbiorze od poprzednich powieści Pynchona – nie tylko od Tęczy grawitacji, ale nawet od bardziej przystępnej, kultowej 49 idzie pod młotek. Co nie zmienia faktu, że śledzenie licznych odnóg nieustannie zwodzącej czytelnika na manowce fabuły to spore wyzwanie – zwłaszcza, że Doc (główny bohater książki) co jakiś czas zapomina o tym, czym się akurat zajmuje, bo np. przypala mocnego blanta albo źli ludzie faszerują go psychodelikami.

Znalezienie w tej zwariowanej historii wady ukrytej, decydującej o prawdziwym obliczu współczesnej Ameryki wydaje się zadaniem niedorzecznym. Ale ona gdzieś tam jest – może kryje się wśród pierwszych użytkowników ARPA-netu (prototypu Internetu), może wśród PR-owców urzędującego prezydenta (Nixona), a może w gronie przekupnych deweloperów nakazujących zaoranie całej dzielnicy złożonej z faweli. Gdyby tylko bohater potrafił jednoznacznie określić, gdzie są symptomy choroby.

Pretekst do snucia opowieści jest z pozoru banalny – była dziewczyna zleca Docowi odnalezienie swojego kochanka, który zniknął w tajemniczych okolicznościach. Następnie znika również dziewczyna. Dalej jest już tylko gorzej – kolejno znikają i odnajdują się różnej maści biznesmeni, policjanci, członkowie faszystowskiego gangu motocyklowego, czarnoskórzy bojownicy o prawa Afroamerykanów, muzyk zespołu surf rockowego, a także pieniądze i narkotyki. A wszystko dzieje się w zwariowanym tempie – Pynchon żongluje aluzjami na temat rozmaitych problemów współczesności (np. rasizmu, korupcji, inwigilacji obywateli przez rząd USA itp.) niczym Frank Zappa na swoich najbardziej szalonych płytach, takich jak We're Only In It For The Money. Bohaterowie Wady ukrytej też zazwyczaj szukają kłopotów dla pieniędzy.

W całej tej bełkotliwej magmie ukrywają się autentyczne lęki i obawy bohaterów, które chyba do dziś wydają się żywotne. Jeden z nich boi się, że ARPA-net zabiera mu duszę, inny dochodzi do wniosku, że musi zrekompensować biedakom wszystkie krzywdy, które przytrafiły im się przy jego udziale, dlatego rozdaje swój cały majątek. Ale nie zostaje świętym – zgarniają go wcześniej ludzie służący jeszcze możniejszym rekinom biznesu, by mu ten głupi pomysł wyperswadować.

Gdzie jest wada ukryta współczesnej Ameryki? Wg Trumana Capote'a problem leży w tym, że społeczeństwo zbudowane jest na słabym fundamencie – zamiast relacji rodzinno-towarzyskich cementują je zależności finansowe. Pynchon idzie jeszcze dalej i ukazuje, w jaki sposób pieniądze są wypierane przez ich ersatz – szczególnie przez narkotyki, chociaż pokusa kontrolowania swoich sąsiadów przez Internet też brzmi nieźle. I że chodzi nie tylko o Stany, ale w ogóle o świat współczesny.

Przemyślcie to sobie jeszcze, jeżeli nagle poczujecie, że ktoś kradnie Wam duszę.

www.facebook.com/literaturasaute

Sprzedaj swój sen za pięć dolarów. Ale tylko pod warunkiem, że będzie oryginalny, nie zmyślony i gotowy do użycia. Zgadnij, ile drobnych znajduje się w gąsiorze po winie stojącym na półce w sklepie pana Marshalla, a dostaniesz je wszystkie. Zaproś swojego najgorszego wroga na indyka w Święto Dziękczynienia i miej nadzieję, że wszystko jakoś się ułoży. A jak będziesz stary i schorowany, Jezus Chrystus na pewno wysłucha Twoich modlitw, o ile nie okaże się czyhającym na Twój doczesny dobytek szabrownikiem. Bo ścieżki do raju bywają kręte, a w dodatku tu i ówdzie porośnięte chaszczami.

Opowiadania Trumana Capote'a można potraktować jako pasjonujący i wspaniale skonstruowany dodatek do nielicznych, ale mistrzowskich powieści. Można też założyć, że reprezentują osobną zupełnie ligę i postawić obok krótkich form Munro, Atwood i Sebalda – pasują tam doskonale. A co najważniejsze, można w nich tropić co najmniej dwa pasjonujące wątki: nieustanne dążenie bohaterów do zmiany, do przekroczenia ograniczeń, jakie narzuca jednostce społeczność/kultura/religia, a także demaskowanie ułudy, jaką zazwyczaj okazują się: pragnienie sławy, pieniądze lub obietnica Raju – prawdziwego bądź sztucznego.

I tak niepewna zapowiedź uczucia, które jeszcze mogłoby wykiełkować w panu Bellim po spotkaniu uroczej nieznajomej na grobie żony, okazuje się fałszywie brzmiącym dźwiękiem alarmu, ostrzegającego bohatera przed cmentarną hieną – starą panną szukającą męża wśród wdowców. A Sylvia już nigdy nie odzyska snów, które sprzedała Panu Niedoli – zostały one zużyte. Ale można popatrzeć na to z innej perspektywy. Mary O'Meaghan, podrywająca wdowców na cmentarzu (czyli pośród ścieżek do raju) wciąż wierzy w to, że odmieni swój los i znajdzie prawdziwą miłość, a Sylvia pijąca z kloszardem whiskey (kupioną za zapłatę za swoje sny) ostatecznie przekonuje się, że złudzenie szczęścia, jakie daje uregulowane, porządne życie w zgodzie z mieszczańskimi zasadami jest jeszcze mniej warte, niż sny sprzedawane za pięć dolarów.

I gdzieś w tym wszystkim odnaleźć można cień pisarza, który dzieciństwo spędził gdzieś pośrodku niczego, w stanie Alabama, a jego wielka ucieczka w świat blichtru i sławy okazała się skrajnie wyczerpująca zarówno psychicznie, jak i fizycznie – Capote umarł wskutek wycieńczenia organizmu zatrutego alkoholem i narkotykami. Po drodze przydarzyło mu się kilka mistrzowskich powieści, wśród których znalazły się legendarne Śniadanie u Tiffany'ego oraz Z zimną krwią, a także mnóstwo rozproszonych opowiadań, zebranych w tomie Pośród ścieżek do raju.

Czy było warto? Z punktu widzenia czytelnika – na pewno. Mamy tu do czynienia z pasjonującą historią rozkwitu i upadku wielkiego talentu pisarskiego. I z próbą uchwycenia czegoś bardzo ważnego – pragnienia zmiany, oczekiwania na lepsze życie, marzeń o tym, by znaleźć się gdzie indziej. Próbował tego Capote, próbowali bohaterowie jego opowiadań. Warto posłuchać ich historii.

www.facebook.com/literaturasaute