Dwa zbiory esejów Witolda Wirpszy – opublikowana w 1965 roku "Gra znaczeń" i dotąd nie opublikowany, choć równie ważny – "Przerób", poświęcone są sztuce we wszystkich jej przejawach: literackiej, plastycznej i muzycznej. Wirpsza wyprzedził o kilkadziesiąt lat, w ostatnim czasie zaś szczególnie ważną dla humanistyki, refleksję "kulturową" – która zajmuje się analizą estetyczną dzieł powstających w różnych obszarach twórczości artystycznej, wydobywając z nich to, co wspólne, bo sięgające korzeni kultury i wyobraźni człowieka. Zainteresowanie Wirpszy różnymi dziedzinami sztuki nie jest przypadkowe. W eseju "Przerób" pojawia się myśl o nieodłącznym współistnieniu sztuki z życiem, co prowadzi do twórczego ducha indywiduum artysty, na którego zwłaszcza ostatnio uwagę zwróciła antropologia literatury. Niezależnie od tego, czy jest on muzykiem – jak Beethoven, malarzem – jak Mondrian, czy poetą – dadaistą, czyni pozornie nieprzekazywalne treści – przekazywalnymi, pozwalając człowiekowi zbliżyć się do tego, czego nie mógłby w inny sposób doświadczyć. Pytanie o twórczą "grę", która jest nieodłączną częścią dzieła sztuki, łączy "Przerób" z "Grą znaczeń". Również ten zbiór poświęcony jest refleksji estetycznej, skupionej wokół problemu twórcy i procesu twórczego. Wirpsza zwraca uwagę, na szczególnie ważny we współczesnej humanistyce, status podmiotu twórczego, wydobywając go, podobnie jak czynią to dziś antropolodzy literatury, z czeluści unicestwienia, które zapoczątkowała ogłoszona przez Barthes’a śmierć autora. Jednocześnie oba zbiory, zarówno "Przerób", jak i "Gra znaczeń", wydobywają esencję nowoczesnej, twórczej aktywności, polegającej na montowaniu elementów, których sprzężenie, a nie suma, prowokuje napięcia, wywołujące doznanie estetyczne. Wirpsza snuje opowieści o stwarzaniu dzieła sztuki, albo lepiej "upozorowaniu artystycznego aktu twórczego", zwracając uwagę na pułapkę łatwej "prawdy". W "Grze znaczeń" pojawia się ważne i wciąż aktualne pytanie, związane z jak najbardziej współczesnymi działaniami artystycznym na polu sztuk plastycznych, choć lepiej byłoby powiedzieć – wizualnych: Czy dzieło sztuki może stać się surowcem dla nowego dzieła sztuki, a wyrób artystyczny surowcem dla nowego wyrobu artystycznego? Wirpsza bawi się znaczeniami, balansuje gdzieś pomiędzy, proponując –konsekwentnie niekonsekwentne – artystyczne wyrabianie dzieła sztuki.

Anna Jaworska  

źródło opisu: Instytut Mikołowski, 2008
źródło okładki: zdjęcie autorskie