Tak, jak "Hiszpańscy żebracy" zwalali z nóg jakością, pomysłem i wykonaniem, tak tom trzeci - "Żebracy na koniach" - wprawia czytelnika w zażenowanie ogromem nudy i beznadziei przemawiających ludzkim głosem z kart powieści. Jest jeszcze gorzej, niż w tomie drugim, a zastosowane przez autorkę rozwiązania fabularne wołają o pomstę do nieba, świadcząc o braku pomysłu na zakończenie tak dobrze rozpoczętej historii.

 

Szczerze mówiąc nie polecam ani "Żebraków nie mających wyboru", ani "Żebraków na koniach". Jakkolwiek to zabrzmi, oświadczam z całą pewnością, na jaką mnie stać, że cykl Bezsenni nie powinien być cyklem, a pojedyncza książką, tomem pierwszym. I na nim powinien się skończyć.

 

W drugim tomie cyklu "Bezsenni" zmienia się sposób prowadzenia narracji. Brakuje klasycznego narratora, a opowieść jest przedstawiana z poziomu pierwszej osoby, przez głównego bohatera. Co więcej owych bohaterów jest troje, a każdy z nich posiada innych pogląd na otaczającą go rzeczywistość. Po pierwsze mamy tu kobietę, należącą do klasy Wołów, czyli pracującej i rządzącej inteligencji. Dalej jest typowy, podstarzały Amator Życia oraz znany nam z tomu pierwszego, osoba o wyjątkowym talencie, Śniący na jawie, czyli Dan Arlen.

 

Okazuje się, że Superbystrzy żyją na osobiście stworzonej wyspie La Isla leżącej u wybrzeży Meksyku. Podstawą powieści jest filozoficzna dysputa dotycząca konsekwencji (zarówno biologicznych, jak i moralnych) wprowadzenia do obiegu pewnego specyfiku, zwanego Czyścicielem Komórek - regenerującego ciało danej osoby, jej komórki. W praktyce nie oznacza to jedynie odmłodzenia i pozbawienia się wszelakich chorób, ale totalnej zmiany, wręcz stworzenia odrębnego gatunku.

 

Losy całej trójki bohaterów się splatają, lecz nikt nie panuje nad otoczeniem. Ostatecznie ani Wół, ani Amator, tym bardziej znany artysta popkulturalny nie będą w stanie zapobiec żadnemu z wielkich wydarzeń, mogą tylko obserwować i starać się przeżyć. Książka niestety nie dorównuje części pierwszej, bywa przegadana, a autorka przez wprowadzenie tak bardzo różniących się istot nie daje sobie rady z utrzymaniem czytelnika w napięciu, nie potrafi też przekonać, że to, co pisze, jest możliwe. A jakie to science fiction, w którym czytelnik zaczyna się zastanawiać nad sensem? Wszak ów sens powinien być wytłumaczony klarownie i nie podlegać dyskusji...

 

Oto książka, która potrafi zwalić z nóg. Motywem przewodnim jest możliwość ustalenia genów u potomków. Ludzie szybko przyzwyczaili się do wybierania dzieciom samych pozytywnych cech: słabego łaknienia, ogólnej urody, naturalnie zdrowia... Naukowcy jednak poszli dalej. Ustalili, iż możliwe jest wyeliminowanie genu odpowiedzialnego za konieczność snu; że ludzkie ciało i bez realnego snu jest w stanie odpoczywać.

 

Książka jest zapisem życia jednej z pierwszych Bezsennych, Leishy Camden. Oglądamy bohaterkę od momentu, gdy rodzice decydują się na jej poczęcie, do dalekiej przyszłości. W wyniku błędu dochodzi do podwójnego zapłodnienia, dlatego Leisha od najmłodszych lat ma siostrę - Normalną, potrzebującą snu Alice.

 

Świat przedstawiony opiera się na założeniu, iż problemy energetyczne Ameryki rozwiązała tajemnicza energia Y (od nazwiska twórcy, filozofa mającego wielki wpływ na tamtejszą inteligencję: Kenzo Yagai). Pozostałe narody muszą odczekać cały wiek, USA "wykupiło licencję" na korzystanie z dobrodziejstw energii Y i Stany rozwijają się jak nigdy wcześniej.

 

Brak potrzeby snu oznacza przede wszystkim iż człowiek ma znacznie więcej czasu na naukę i poznawanie świata. Co więcej, Bezsenni są już na starcie mądrzejsi od reszty ludzkości. Szybko stają się obiektem ataków; dorastając zajmują coraz lepsze stanowiska, niezadowolone społeczeństwo zaczyna z nimi walczyć. Ale i wśród naszych bohaterów są i tacy, którzy uważają ludzkość za pasożytów lub żebraków. Tytuł książki jest bardzo jasno wyjaśniony, a fraza "hiszpańscy żebracy" staje się mottem kolejnego pokolenia Bezsennych.

 

Leisha całe życie poświęciła na tłumaczeniu ludziom, by nie oddzielali się od siebie. Jednak - jak łatwo odgadnąć - nikt nie słucha głosu rozsądku, na świecie panuje nie mądrość, a demagogia. Bezsenni ostatecznie budują Azyl, stację kosmiczną na orbicie okołoziemskiej, gdzie tworzą własne społeczeństwo Nadludzi.

 

Na Ziemi tymczasem tworzy się zupełnie nowy system społeczny. U góry znajduje się 20% populacji, tak zwane Woły - inteligencja pracująca. Reszta ludzkości to Amatorzy Życia - nic nie robiący przez cały żywot, mający zapewniony byt. Ich prawa do głosowania są kupowane przez Wołów i w ten sposób toczy się życie w Stanach Zjednoczonych. Tymczasem w Azylu rodzi się kolejne, jeszcze bardziej genomodyfikowane pokolenie Bezsennych, zwanych krótko, acz treściwie: Superbystrymi.

 

Wizja Nancy Kress absolutnie zwala z nóg, jest tak realnie przedstawiona. Książka jest przy tym napisana niezwykle klarownym językiem - pierwszy raz ją czytałem w wieku czternastu lat i już wtedy mnie zachwyciła. A po latach jest jeszcze lepiej.