„Indie. Miliony zbuntowanych” Vidiadhara S. Naipaula skłoniły mnie do zastanowienia się jak dużo przeczytanych przeze mnie książek o tematyce indyjskiej zostało napisanych przez Indusów, którzy mieszkają obecnie za granicami Inii lub wręcz się poza Indiami urodzili. No i wyszło mi, że ostatnio stanowiły one większość. Ciekawe, czym to jest spowodowane? Czy tym, że zostały wydane na Zachodzie, a więc zapewne łatwo uzyskać prawa do publikacji? Czy faktem, że były napisane po angielsku i łatwiej je przetłumaczyć? Czy może nasi wydawcy uznali je za bardziej wartościowe od tego, co jest pisane na rynku lokalnym? Trudno powiedzieć. Faktem jest, że siłą rzeczy tematyka podejmowana przez Indusów żyjących poza Indiami lub powracających do „...tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,/ Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych” bywa podobna. A może po prostu taki mam akurat dobór lektur. Na razie nie mam odpowiedzi na to powracające pytanie, ale odpowiedź nie jest tu najważniejsza. Ważne jest, że podobna sytuacja autorów rodzi podobne tematy i podobne podejście.

„Niebramini nie mogli swobodnie wchodzić do świątyń. Mieli absolutny zakaz wstępu do wewnętrznego sanktuarium, gdzie znajdowało się bóstwo; musieli się zadowolić patrzeniem z daleka. Niekiedy zabraniano im nawet przechodzić ulicą przed świątynią.”

Vidiadhar S. Naipaul „Indie. Miliony zbuntowanych”

W kompleksie świątynnym Ranganathaswamy (Tiruchirappalli, 2014 r.)

Można powiedzieć, że Naipanul nie odkrywa Ameryki choć odkrywa dla siebie (i dla czytelników) nowe, nieznane, rozdzierane wewnętrznymi problemami Indie. Zauważa problemy podobne do opisywanych przez innych autorów (np. Suketu Mehta, Jhumpa Lahiri), ale jednak sądzę był w tym pionierem. A to między innymi dlatego, że „Indie. Miliony zbuntowanych” jest książką dość starą, ponieważ powstała w latach '80 i '90 ubiegłego stulecia. Wygląda na to, że pisarze podejmujący podobną tematykę w ostatnich latach albo dostrzegali podobne problemy co Vidiadhar S. Naipaul, albo się nim inspirowali.

To także dość stara pozycja jak na książkę reporterską. Trzeba się z tym liczyć sięgając po lekturę. Ten typ literatury najlepiej się czyta „na gorąco”, ale moim zdaniem „Indie” Naipaula nie straciły swego uroku z powodu upływu dwóch dekad. Choć nie jestem do końca pewien, czy jest to rzeczywiście książka reporterska. Jednak taki zamysł wydaje się być motorem napędzającym narrację i za reporterską ją uznałem.

Mając na uwadze jej wiek jak i pojawiające się odczucie powracających tematów, które zostały również poruszone przez innych autorów, uważam jednak, że jest to książka bardzo dobra. Pozwoliła mi na poznanie problemów indyjskich z kolejnej perspektywy. Jedynym mankamentem, moim zdaniem, jest spora ilość przeskoków od jednej relacji do drugiej. Aż poszedłem do księgarni sprawdzić, czy w wersji papierowej autor też tak skacze i urywa wątki czy też w moim e-booku ktoś pomieszał akapity. Niestety, w wersji papierowej było tak samo.

"Sama idea latryny była niebramińska – wchodzenie do tak nieczystego miejsca samo w sobie było nieczyste. Dawnym braminom nie przyszłoby to do głowy. Dobrzy, tradycyjni bramini wypróżniali się na wolnym powietrzu, nigdy dwa razy w tym samym miejscu."

„Indie. Miliony zbuntowanych”

Vidiadhar S. Naipaul

Czy można być dzisiaj niemal pozytywistycznym bohaterem? Czy można być nim we współczesnych Indiach? Czy tytułowy „prawdziwy bohater” podoła kłodom rzucanym pod nogi przez los? Co pocznie w obliczu rodzinnej tragedii? Jak zareaguje na trudne do zaakceptowania, dynamiczne, żywiołowe przemiany indyjskiego społeczeństwa? Czy znajdzie w indyjskiej tradycji czy mitologii siłę do własnej walki z otaczającą rzeczywistością? No i w końcu jak podoła aspiracjom zgłaszanym lub od dawna tłumionym i kłębiącym się w obrębie własnej rodziny? To tylko niektóre pytania, na które można szukać w tej książce odpowiedzi.

Ale największa wartość „Prawdziwego bohatera” Anity Rau Badami wynika przede wszystkim z nagromadzenia obserwacji codziennego życia w przemijającym świecie zubożałej rodziny bramińskiej. Autorce udało się przenieść mnie w duszne, upalne, zapylone i hałaśliwe pobocze dawnej ulicy braminów. Włączyła mnie w rytm życia rodziny głównego bohatera zakłócanego nie tylko wewnętrznymi sprzecznościami, bolączkami codziennego życia w południowoindyjskim mieście ale i erozją porządku kastowego a na dodatek wielką rodzinną tragedią. W wypadku samochodowym zginęła córka głowy opisywanej rodziny. Znużony ale i chyba pogodzony ze swoim życiem i ubóstwem Śripati (głowa rodziny) staje w obliczu nowego wyzwania, którego nie mógł się spodziewać w najdziwniejszych snach - opieki nad wnuczką urodzoną i wychowaną w Kanadzie.

Stacja kolejowa New Jalpaiguri Junction wieczorem (Siliguri, 2009 r.)

„Śripati pomyślał, że to musi być dla niej dziwne i dezorientujące doznanie, ów nieustający huragan dźwięków: przekupniów, dzieci płaczących za rodzicami, kulisów nawołujących klientów, żebraków, muzykantów - całego cyrku ludzkiego zgromadzonego pod wysokim, łukowatym sklepieniem dworca w Madrasie. Zatkała paluszkami nos, żeby powstrzymać odór ryb, ludzi, oleju napędowego, smażeniny i czarnych kałuż na torach. Tłum zgęstniał, kiedy zbliżyli się do pociągu, i Śripati chwycił małą za rękę, gotów ją powstrzymać, nawet jeśli próbowałaby mu się wyrwać.”

Anita Rau Badami „Prawdziwy bohater”

Książka jest napisana dobrym językiem, z wartym docenienia zmysłem obserwacji. Godna polecenia, choć raczej smutna historia, dla wszystkich poszukujących w literaturze realiów indyjskiego życia.