Gdy kończyłem lekturę trylogii z Neshov pozwoliłem sobie na stwierdzenie, że w życiu nie ma happy endów, rozwiązania problemów nie spadają z nieba, ot tak. Zakończenie książki “Na pastwiska zielone” bowiem doskonale o tym fakcie nam uświadamia; jest jak sarkastyczny śmiech cynika obserwującego nadzieję prostego człowieka, wierzącego, że ciężką pracą i uczciwością kiedyś, i on sam, ten, tego… Krótko mówiąc: zakończenie mi pasowało. Było boleśnie rzeczywiste.

I teraz jestem w kropce, by nie powiedzieć, że wręcz w martwym punkcie. Czy Autorka kończąc tom trzeci planowała powrót i przygotowanie tomu czwartego? Nie wiem, i cokolwiek by nie powiedziała, i tak nie uwierzę, wiadomo, mówi się byle co, by książkę wypromować. A czytelnicy jak pelikany łykający wydawniczy PR na nic innego nie zasługują. Mimo to, pytania pozostają: skąd wynika kilka lat odstępu między publikacjami tomów trzeciego i czwartego? Czy jest tu jakiś sens i plan, czy jedynie pragnienie pieniędzy? 

Ja nie będę taki odważny, by stanowczo uznać “Zawsze jest przebaczenie” za książkę jednoznacznie złą. Lub niepotrzebną. Są bowiem dwa typy czytelników pani Ragde: tacy jak ja, którym bardzo odpowiadała tragikomedia i raczej brutalny opis świata, w którym musimy funkcjonować oraz typ drugi, czyli czytelnicy, którzy przede wszystkim chcą wiedzieć co było dalej, i którym ostatnie strony historii zepsuły całą zabawę. Postacie, które tak polubiliśmy powracają, w dodatku po latach, rzecz dzieje się prawie pięć lat po zakończeniu “Na pastwiska zielone”. Odpoczęli. Nabrali dystansu do niektórych wydarzeń. Ma to sens, rozumiem, oczywiście. W przeciągu paru lat można mocno zmienić się w środku, gdy i otoczenie uległo zmianie, a otoczenie w Neshov było jak wirus wywołujący chorobę.

Jednak o ile mogę się zgodzić ze stwierdzeniem, że zawsze jest przebaczenie, tak doprawdy nie mogę przeboleć dość oczywistego toku wydarzeń i raczej żenującego happy endu, który sprowadza czwarty tom do roli “po prostu jeszcze jednej książki”, podczas gdy trzy poprzednie były zdecydowanie czymś więcej, niż tylko pozycjami odhaczanymi w kalendarzyku czytelnika. Pewnie, że teraz tetralogia z Neshov wygląda jakby pełniej, i będzie akceptowalna dla znacznie większej liczby czytelników. Autorka przeprowadzi ich przez mrok i znój, a potem zaoferuje światło wraz z odpoczynkiem. Osobiście jednak trudno mi teraz polecić całość; uważam, że powinna zostać trylogia. Nie każda książka musi się kończyć słowami: “żyli długo i szczęśliwie”.

No chyba, że teraz powstanie tom piąty, gdzie wszystko runie? Ale by było…!

“Ziemia kłamstw” zakończyła się w taki sposób, który nie wykluczał ciągu dalszego, ale go także nie obiecywał. Zupełnie inaczej kończą się “Raki pustelniki” - sięganie po tę książkę zupełnie nie ma sensu, jeśli od razu nie kupi się i tomu trzeciego, to komplet, całość.

Oba tomy pod wieloma względami dorównują części pierwszej, choć są to książki znacznie mniej już wypełnione swobodnymi pisarskimi dygresjami, pozostają za to mocno skupione na bohaterach i ich historii. A jest to historia wciąż dramatyczna, ale i komiczna, jak samo życie. Wciąż wydarzenia obserwujemy na przemian z perspektywy braci oraz Torunn, z każdą stroną coraz bardziej ciekawi dokąd zmierza Autorka.

Obie książki oferują kilka genialnych momentów, jak chociażby rozważania głęboko wierzącego człowieka nad niechęcią innych wierzących do homoseksualistów. Nie inaczej jest w momencie, gdy na scenie mają pojawić się dzieci, potomstwo - w pełni ukazany jest strach pomieszany z nadzieją, wyrażony przy pomocy oszczędnych środków, ale z bardzo mocnym przekazem. Niezwykle silny jest także opis beznadziei towarzyszącej życiu wypełnionemu tylko i wyłącznie pracą, bez żadnej nagrody.

Interesujące jest wrażenie, jakiego doznałem podczas lektury obu książek. W pewnym momencie nabrałem przekonania, że los rodziny z Neshov jest jakby obrazem człowieka niby wolnego, a jednak totalnie uzależnionego od decyzji, na które nie ma żadnego wpływu. Bo jak inaczej nazwać rolnictwo tak obwarowane przepisami, że niewielkie gospodarstwo po prostu nie jest w stanie z niego wyżyć? Zdawałoby się, że ktoś, kto dostarcza najwyższej jakości pożywienie po prostu musiałby żyć godnie. A prawda jest taka, że kreator wystaw sklepowych za jeden pomysł otrzymuje więcej pieniędzy niż rolnik w ciągu pół roku harówki. To kpina podobna do zarobków różnego rodzaju celebrytów, znanych z tego, że są znani, nie mających pojęcia o żadnej pracy, hołubionych przez prosty lud spędzający każdą wolną chwilę przez ołtarzem zwanym telewizorem. Szlag człowieka trafia, że ten świat tak wygląda, decyzje bohaterów przestają zatem dziwić i w momencie zakończenia przygody trudno nie zrozumieć mentalności postaci, które wybrały akurat takie rozwiązania.

Smutna to opowieść, nie dająca żadnej nadziei. Bardzo mi się podobała, jest bowiem rzeczywista, realistyczna. W życiu nie ma happy endów, z nieba nie spadają rozwiązania problemów, a odkładanie ich na potem zawsze kończy się tak samo źle. Dobrze jest sobie o tym przypomnieć, fajnie byłoby uczyć się na cudzych błędach. Świetna trylogia, nie tylko pod względem literackim, zachęca do myślenia, a nawet do zaryzykowania, wprowadzenia w życiu zmian, przejęcia inicjatywy. Zachęca do świadomego podejmowania decyzji, namawia do wzięcia większej odpowiedzialności za siebie i bliskich, obrazując bardzo dokładnie co się stanie, jeśli po prostu bezwolnie będziemy czekać na “lepsze czasy” lub na pomoc innych.

Eremittkrepsene

Ligge i grønne enger

Smak Słowa 2011, 2012

Pierwsza część “Ziemi kłamstw” powoduje totalny zachwyt. Przedstawienie trojga braci, z których każdy jest zupełnie inną osobowością, a w tle ich codzienności wyraźnie widać czające się dramaty i tajemnice jest urzekające, od lektury nie sposób się oderwać, obojętnie czy aktualnie poznajemy Margido, Erlanda, Tora czy może Torunn. To kapitalne postaci, przedstawione z prawdziwym polotem; Autorka z każdym kolejnym rozdziałem zmienia się zupełnie, tak ukazując dni powszednie bohaterów, że zaangażowanie czytelnika jest pełne. Razem z postaciami jesteśmy pracownikami zakładu pogrzebowego, osobami zajmującymi się profesjonalną kreacją wystaw, czy wreszcie rolnikami, których cały świat rozgrywa się w chlewie, tuż obok ćwierćtonowych macior, od których zależy po prostu wszystko, od obecności lub braku jutrzejszego śniadania, do posiadania lub nie dachu nad głową.

Pierwsza część “Ziemi kłamstw” jest tak dobra, że czytelnik ma prawo doznać tego cudownego zaniepokojenia: jak to jest możliwe, że ktoś o takim talencie nie był mi wcześniej zupełnie znany? Dlaczego nazwiska Autorki nie wymienia się jednym tchem z innymi ponadprzeciętnie utalentowanymi twórcami?

Uspokojenie przychodzi przy lekturze części drugiej, a następnie trzeciej. Powieść wciąż oferuje wspaniałe opisy życia, rozbudowane dygresje wrzucane są z takim wdziękiem, że ani przez myśl nie przechodzi logiczna skądinąd konstatacja, że w zasadzie nic do fabuły nie wnoszą. Cóż z tego? Są wspaniałe. Jednak poznawszy bohaterów Autorka jakby pozostawia umiejętność opisu na potem, może na drugi tom? I zaczyna snuć po prostu powieść, o rodzinie, która pewnego dnia się rozpadła, o synach, którzy ze sobą praktycznie nie rozmawiają, o matce, która właśnie trafia do szpitala, co powoduje całą gamę następstw… i o ponad trzydziestoletniej córce, o której istnieniu tak naprawdę wielu dopiero się dowie. Cała ta czwórka będzie musiała zmierzyć się z nową sytuacją, a życie, jakie przygotowała im Anne B. Ragde często bywa mocno depresyjne i pełne przykrych myśli, a jednak momentami robi się jasno, humor zajmuje pierwszy plan, humor bardzo życiowy - niekoniecznie na miejscu, ale może właśnie dlatego jest i nie sposób go opanować.

Trudno mi powiedzieć coś więcej o tej powieści, aby przypadkiem nie zrobić brzydkiej niespodzianki i nie zdradzić zbyt wiele. Ograniczę się zatem do powtórzenia, że jest bardzo dobra; interesująca nie tylko w warstwie fabularnej i nie tylko z ciekawymi bohaterami, ale także pokazująca autentyczny talent pisarski, nie tylko dobre rzemiosło, ale właśnie prawdziwy dar operowania słowem i dar spostrzegawczości, dzięki którym Autorka ma wiele do powiedzenia na różne tematy i bardzo celnie trafia za każdym razem, stale odrywając czytelnika od własnej twórczości, zmuszając go do rozmyślań, a czasem wręcz do zachwytu. Takie właśnie książki chcemy czytać, nie po prostu udane czy dobre, ale wybitne. Jak to dobrze, że to dopiero pierwszy tom większej całości, że jeszcze dwie części, usycham z ciekawości co będzie dalej.

Berliner Poplene

Smak Słowa 2010