Olga Tokarczuk w swoim niedługim eseju przygląda się powieści Bolesława Prusa "Lalka" i podejmuje próbę skonfrontowania jej z "Hymnem o perle" Czesława Miłosza. Przy tym Autorka opowiada najistotniejsze tematy "Lalki". Wyjaśnia jej mechanizmy, ideę kryzysu w powieści, objaśnia kim jest Wokulski, Izabela Łęcka i Rzecki oraz próbuje odpowiedzieć na pytania czym jest romantyzm, czym są pojęcia takie jak: miłość, próżność, obcość, a także przemiana i jakie jest jej znaczenie oraz świat jako iluzja.
Tokarczuk poprzez ten esej nie tylko pisze o "Lalce". Na przykładach świata przedstawionego w "Lalce", - tego "bez-kobiecego" świata - oniryzmu w owej powieści, próbuje wyjaśnić problematykę tego czym ogólnie jest powieść oraz symbol; jaką moc ma słowo pisane, jak działa ludzka wyobraźnia. 

"Lalka i perła" to moje kolejne już spotkanie z naszą polską Noblistką. I kolejne w tak krótkiej formie, choć tym razem nie jest zbiorem opowiadań. Specjalnie zaczynam od tych mniej znanych tytułów, żeby kiedyś przejść do tych najbardziej cenionych. Obawiałam się jednak "Lalki i perły" i ciągle była gdzieś na końcu listy książek do przeczytania w najbliższym czasie, choć tytuł ten tkwił w moich myślach od dawna. Jednakże wciąż podchodziłam do tej książki jak "do jeża" z obawy, że to może być właśnie TEN tytuł, który mnie zrazi do reszty dzieł Tokarczuk. I będzie zawód. No bo esej i to o lekturze szkolnej...
Jakże więc się miło zaskoczyłam! Nie przypuszczałam, że można było opowiedzieć o tym wszystkim tak fajnie, tak lekko, a zarazem mądrze.

Obawy były bezpodstawne a książkę - choć nie jest rewelacją ani wielkim odkryciem - uznaję za dobry esej, podczas którego można było wraz z Autorką zatopić się w myślach o życiu, świecie, ludziach, uczuciach, emocjach... Już kolejny raz przekonuję się, że Pani Olga Tokarczuk wspaniale potrafi przelać na papier taki wachlarz przeróżnych rzeczy, stanów, tematów i to wszystko w tak krótkich formach. Chapeau bas!

Opinia opublikowana na moim blogu:
https://literackiepodrozebooki.blogspot.com/2021/12/lalka-i-pera.html

Kto czytał lektury w szkole, ten zapewne nie jeden raz trafiał na „zaczytane” tomiki z charakterystyczną okładką, wydawane przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Dodatkową wartością (w czasach sprzed internetu i powszechnie dostępnych streszczeń) było omówienie tekstu oraz solidne przypisy, pozwalające lepiej zrozumieć zawiłości polszczyzny sprzed stu czy więcej lat. Przy Janie Chryzostomie pasku to się namęczyłem :) Ale z takim przygotowaniem łatwiej też było się zorientować „co autor miał na myśli”... Wydania „Biblioteki Narodowej” wciąż polecane są przez polonistów.

„Wzorcowe tomy BN na stulecie serii” to m.in. bezpłatne e-booki (źródło: wydawnictwo.ossolineum.pl)

Teraz seria Biblioteki Narodowej jest sukcesywnie wydawana także w wersji cyfrowej. Dostępność plików w formacie EPUB i MOBI powinna ułatwić kontakt z polską spuścizną literacką. Tym bardziej, że przy opcji zakupu wielu tomów na stronie Ossolineum, widnieje informacja „chwilowy brak”. Część tomików jest także udostępniona bezpłatnie w ramach akcji „Wzorcowe tomy BN na stulecie serii”. Już teraz można większość z nich pobrać ze strony Wydawnictwa:

Stanisław Ignacy Witkiewicz „Wybór dramatów” https://wydawnictwo.ossolineum.pl/products/120

„Oryginalność oraz bezkompromisowość, sprzeciw wobec komercjalizacji i utowarowieniu sztuki, a także niezwykle celne diagnozy historiozoficzne sprawiły, że dramaty Stanisława Ignacego Witkiewicza należą do najwybitniejszych osiągnięć literatury awangardowej XX wieku”

Bruno Schulz „Opowiadania. Wybór esejów i listów” https://wydawnictwo.ossolineum.pl/products/118

„Twórczość prozatorska Brunona Schulza jest jednym z najciekawszych i najszerzej dyskutowanych zjawisk w literaturze polskiej XX wieku. Silnie zmetaforyzowany język, poetyckość opisów oraz mitologizacja świata to bodaj najczęściej przywoływane kategorie charakteryzujące to pisarstwo”

Jan Kochanowski „Odprawa posłów greckich”

https://wydawnictwo.ossolineum.pl/products/117

„Kiedy Kochanowski pisał Odprawę posłów greckich, wydaną drukiem w 1578 roku, w Polsce wystawiano głównie moralizatorskie dramaty kościelno-ludowe o charakterze misteryjnym, dialogi religijno-polemiczne i dramaty mieszczańskie. A zatem dzieło Jana z Czarnolasu to rzecz nowatorska – pierwszy polski dramat realizujący założenia tragedii antycznych”

Jan Chryzostom Pasek „Pamiętniki”

https://wydawnictwo.ossolineum.pl/products/116

„Gatunkowo niejednolite, erudycyjne i wyrafinowane pod względem strukturalnym, Pamiętniki uchodzą za najwybitniejsze dzieło sztuki pamiętnikarskiej polskiego baroku. Największe zalety Paska pisarza to talent gawędziarski, niezwykłe zdolności retoryczne oraz zdolność wykorzystywania w snutej opowieści wiedzy z zakresu historii i mitologii”

Bolesław Prus „Lalka”

https://wydawnictwo.ossolineum.pl/products/115

„Najlepsza polska powieść, jak często mówi się o Lalce Bolesława Prusa, to utwór wzorowany na dziełach największych europejskich pisarzy realistów XIX wieku, śmiało przełamujący schematy literatury pozytywistycznej”

Jan Kochanowski „Treny”

https://wydawnictwo.ossolineum.pl/products/114

„Treny są niekwestionowanym arcydziełem literatury polskiej. Dziewiętnaście nowatorskich i kunsztownych liryków poświęconych zmarłej córce, Urszuli, to zarazem najbardziej osobista i niezwykła część dorobku czarnoleskiego poety”

Adam Mickiewicz „Konrad Wallenrod”

https://wydawnictwo.ossolineum.pl/products/110

„Druga powieść poetycka w dorobku Adama Mickiewicza to jedno z najważniejszych dzieł polskiego romantyzmu, powstałe najprawdopodobniej w latach 1925–1928, w czasie zesłania poety w głąb Rosji”

Zygmunt Krasiński „Nie-Boska komedia”

https://wydawnictwo.ossolineum.pl/products/112

„Najwybitniejsze dzieło Zygmunta Krasińskiego i arcydzieło polskiego romantyzmu, nawiązujące w tytule do Boskiej komedii Dantego, to dramat metafizyczny, historiozoficzny i polityczny”

Bolesław Leśmian „Poezje wybrane”

https://wydawnictwo.ossolineum.pl/products/109

„Niezwykła wyobraźnia językowa i wizje światów nieistniejących, rządzących się sobie tylko właściwą logiką, sprawiły, że dykcja poetycka Bolesława Leśmiana uchodzi za jedną z najoryginalniejszych w XX wieku”

Kolejne premiery ogłaszane są m.in. na profilu FB Osolineum. Bezpłatnie powinien ukazać się jeszcze jeden tom. Wystarczy wybrać odpowiedni format (ikonki pod okładką) i cieszyć się klasyką polskiej literatury. Ja, póki co, zdecydowałem się na „Lalkę” Bolesława Prusa. Choć mi to już do szkoły niepotrzebne, i tak zacząłem od obszernego opracowania, które stanowi o wartości dodanej tomów z serii Biblioteki Narodowej...

[Aktualizacja 8 I 2020 r.]

Wydawnictwo udostępnia wspomniane e-booki bezpłatnie do 15 I 2020 r. "Potem będzie je można (niedrogo) kupić", jak podano na FB.

Bolesław Prus, a właściwie Aleksander Głowacki, urodził się w 1847 roku w Hrubieszowie. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Do szkoły uczęszczał w Lublinie i Siedlcach, natomiast do gimnazjum w Kielcach, aczkolwiek po pewnym czasie opuścił szkołę i uciekł do szeregów powstańczych, w których walczył przez pół roku i został ranny. Potem zdał egzamin na studia matematyczno-fizyczne w Szkole Głównej w Warszawie. Studiów jednak nie ukończył, gdyż był zmuszony podjąć pracę zarobkową, w związku z czym zatrudnił się jako korepetytor. Zaczął też współpracować z Kurierem Warszawskim oraz dwoma satyrycznymi pismami: Mucha i Kolce. Po jakimś czasie został zaangażowany do pracy w kolejnym piśmie. Były to Nowiny, których redakcja wysłała Bolesława Prusa na zjazd literatów do Wiednia. Od tej chwili wszystkie znaczące pisma ubiegały się o współpracę z Autorem. Pierwszymi nowelami Bolesława Prusa były Powracająca fala, Katarynka i Antek. Niemniej największą popularność przyniosła mu powieść Lalka. Pisarz zmarł w 1912 roku w Warszawie i został pochowany na Powązkach. Na jego pomniku umieszczono napis: Serce serc.

Pierwodruk Lalki miał miejsce w odcinkach i ukazywał się na łamach Kuriera Codziennego w latach 1887-1889. Natomiast pierwsze samodzielne wydanie ukazało się w 1890 roku. Problematyka Lalki jest dość obszerna. Bolesław Prus nakreślił w niej obraz polskiego społeczeństwa z końca lat 70. XIX wieku. Autor opisał poszczególne warstwy społeczne, czyli arystokrację, mieszczaństwo oraz warstwy niższe. Kolejnym punktem są dzieje głównego bohatera – Stanisława Wokulskiego. Bolesław Prus zawarł także szereg pierwiastków pozytywistycznych, jak również skupił się na roli Pamiętnika starego subiekta.

Przeczytaj całość 

Dobrze jest czytać Prusa. Dobrze jest czytać Prusa, którego się już zna. Dobrze jest móc przeczytać go jeszcze raz w innej konwencji niż wymagał tego obowiązek szkolny. Dobrze jest patrzeć nieco dalej niż fabuła książki. Bo wtedy można rozdawać nominacje do „Oskarów” za „role drugoplanowe”, za „scenariusz” i za „zdjęcia”.

***

Na tym skończyła się rozmowa w języku polskim, gęsto ozdobionym francuszczyzną, co robiło go podobnym do twarzy okrytej wysypką

***

No – mówił – i odrzuciłem szczęście, które samo wpadło mi w ręce... Ale czy może być szczęściem to czego nie pragniemy?

***

Wokulski przytulił twarz do ziemi. Zdawało mu się, że z każdą łzą spada mu z serca jakiś ból, jakiś zawód i rozpacz. Wykolejona myśl poczęła układać się do równowagi. Już zdawał sobie sprawę z tego co zrobił i już zrozumiał, że w chwili nieszczęścia, kiedy go wszystko zdradziło jeszcze pozostało mu wierna ziemia, prosty człowiek i Bóg...

***

Po monologu jednego z bohaterów z druzgocącą krytyką Mickiewicza, romantyzmu i romantycznej relacji kobiety i mężczyzny
-My Polacy jesteśmy skazani na głupców nawet w tak prostej rzeczy jak miłość.

***

Trudno mi wyobrazić sobie człowieka - tak złożonej osobowości, tak doskonałego empaty, tak refleksyjnego myśliciela. Który nie dość, że widzi - to jeszcze rozumie, analizuje, wyciąga wnioski i na dodatek ma swoje własne zdanie.

A na dokładkę to wszystko wykłada w lekkiej formie powieści, od której nie można się oderwać.

***

W większości czytanych książek bardzo dużo się dzieje. Tu przeciwnie. Jakby nie działo się nic. Ale za to jak pięknie.