Niewiele jest na rynku czytników książek z małym ekranem. Producenci w ostatnich latach raczej zwiększają wymiary ponad „standardowe” sześć cali, niż minimalizują ich wielkość. A niewielkie czytniki mają przecież wiele zalet, do których należy w pierwszym rzędzie mobilność. Z tym większym zainteresowaniem przetestowałem w tej roli Bigme HiBreak, czyli smartfon z ekranem E-Ink. Zapraszam do lektury recenzji tego urządzenia.

Bigme HiBreak od strony technicznej

Chiński producent Bigme próbuje przekonać do siebie także europejskich czytelników, udostępniając swoje urządzenia na naszym rynku. Choć czytniki tej marki nie są jakoś specjalnie popularne w Polsce, to znamy je pośrednio. A to dlatego, że choćby dwa ostatnio recenzowane przeze mnie notatniki marki PocketBook (PocketBook Color Note, PocketBook InkPad Eo) są wynikiem kooperacji pomiędzy znaną nam europejską marką i firmą Bigme.

Porównanie ekranów Onyx Boox Palma (po lewej) i Bigme HiBreak (po prawej) w wiosennym słońcu (przy wyłączonym oświetleniu ekranu)

Recenzowany Bigme HiBreak jest smartfonem. Ma możliwość wykonywania połączeń telefonicznych i korzystania z transferu danych przez sieć telefonii komórkowej. Blisko jest mu również do czytników książek, a to za sprawą kolorowego ekranu wykonanego w technologii papieru elektronicznego - E-Ink Kaleido. Mamy więc możliwość czytania w pełnym świetle słonecznym oraz opcję korzystania z większości przydatnych aplikacji mobilnych. Jako, że jest to ekran kolorowy w technologii Kaleido, nie ma więc wysokiej rozdzielczości i mnogości kolorów, z jakimi kojarzymy typowe (i topowe) współczesne smartfony. W przypadku obrazów czarno-białych jest to 1440×720 pikseli (276 ppi), zaś dla 4096 kolorów to 92 ppi. Warto zaznaczyć, że na rynku jest również identyczny pod względem technicznym smartfon Bigme HiBreak z ekranem czarno-białym. W tej wersji urządzenie ma E-Ink o rozdzielczości 1440×720 pikseli (276 ppi). I to tyle różnic między nimi (obok ceny rzecz jasna).

Plastik obudowy nie jest specjalnie miły w dotyku, ale ogólnie sprawia one dobre wrażenie

Recenzowany smartfon ma dość umiarkowane (pod względem wydajności) komponenty. Ośmiordzeiowy procesor MediaTek Helio P35 taktowany zegarem 2,3 GHz ma do dyspozycji 6 GB pamięci operacyjnej. To wystarcza do codziennej pracy z aplikacjami działającymi pod kontrolą Androida 11. W szczególności nie stanowi to problemu przy zastosowaniach typowo „czytnikowych”. Nowszej wersji systemu operacyjnego czy poprawek bezpieczeństwa nie ma się co spodziewać. Ale jeszcze przynajmniej przez kilka lat powinno to wystarczać do pobierania i uruchamiania większości programów ze sklepu Google Play. Do dyspozycji mamy niecałe 100 GB (128 GB pamięci wewnętrznej pomniejszone o system operacyjny) oraz gniazdo karty microSD. Smartfon wyposażony jest w dwie kamery (13 MP i 5 MP), głośnik, dwa mikrofony. Obecność jednego głośnika może powodować, że usłyszymy wprost do ucha głośne powiadomienia podczas prowadzenia rozmowy.

Gniazdo USB-C i mikrofony znajdują się na dolnej krawędzi, ale brakuje tu drugiego głośnika

Na obudowie znalazło się miejsce na cztery klawisze, to: wyłącznik, regulacja głośności (albo zmiana stron) oraz dodatkowy klawisz funkcyjny. Ponadto na lewej krawędzi jest gniazdo na karty (SIM i microSD), a na dolnej USB-C. Przyciski są dobrze wyczuwalne i nie zawodzą.

Bigme Hibreak pracuje pod kontrolą Androida w wersji 11 przystosowanego do ekranu z papieru elektronicznego (ekran po prawej), ale korzystanie warto i tak rozpocząć od usunięcia chińskich aplikacji, do których nie mamy zaufania lub są niepotrzebne (ekran po lewej)

Bigme HiBreak - codzienne dzwonienie

Recenzowany smartfon ma odpowiednie cechy, by go tak określać. Można instalować aplikacje mobilne, ma gniazdo na kartę SIM i kartę pamięci (microSD). Zdjęcia można wykonywać aparatem umieszczonym w tylnej części obudowy (13 MP) zaś selfie przednią (5 MP).

Gniazdo karty SIM i microSD znajduje się na lewej krawędzi obudowy. Poniżej umieszczono przycisk funkcyjny, któremu można przypisywać wybrane akcje

Telefon działa z europejskimi sieciami 4G. W moim przypadku był to Play, w którym rozmowy (w terenie miejskim) były na dobrym poziomie, podobnie jak transfer danych.

Nie udało mi się połączyć słuchawek przez przejściówkę USB-C-minijack. Trudno powiedzieć, czy to wina mojego kabelka czy też samego telefonu. Raczej obstawiam to drugie, bo przejściówka dawała radę podczas testów z czytnikami np. PocketBookiem Era. Głośnik podłączony przez Bluetooth działa bez problemów.

Bigme HiBreak - codzienne czytanie

Bigme HiBreak nieźle się spisuje jako podręczny czytnik e-booków. Działa sprawnie i całkiem żwawo. Podstawowe operacje jak otwieranie plików, zmiana ustawień tekstu czy kartkowanie nie są dla niego wyzwaniem.

Korzystanie ze smartfona na polu bez matowej folii na ekranie może być kłopotliwe

Do komfortowego czytania potrzebne są dwie proste modyfikacje. Po pierwsze – powierzchnia ekranu. Oryginalnie jest ona błyszcząca, co w praktyce jest dość przykre dla oczu. Zarówno podczas korzystania w pomieszczeniach jak i na polu, za dużo jest na ekranie odbić światła. Niestety nie mogłem nigdzie znaleźć dopasowanej matowej folii na ten smartfon. Na szczęście firma 3MK zgodziła się wykonać taką na zamówienie i mogę potwierdzić, że udało im się całkiem fajnie. Z matową folią czytanie jest znacznie przyjemniejsze. Uważam, że to była konieczna inwestycja, która spłaciła mi się z nawiązką. Drugi problem to brak dostępnych na rynku okładek dopasowanych do recenzowanego smartfona. Tu także miałem trudności ze znalezieniem czegoś na miarę. W końcu pokazał się na Aliekspressie jeden wzór etui pasującego na Bigme Hibreak. Dzięki temu zakupowi nie bałem się (w trosce o ekran) nosić telefonu cały czas przy sobie.

 Matowa folia naklejona na ekran wyraźnie poprawia komfort pracy z Bigme HiBreak

Bardzo miłą niespodzianką przy codziennym użytkowaniu było podejście Bigme do uruchomionych w telefonie aplikacji. W smartfonach zwykle po każdym wybudzeniu trzeba zaczynać czytanie od nowa. Wygląda to tak, że nawet jeśli skończyłem czytać i odłożyłem telefon, to zwykle po wybudzeniu muszę na nowo odszukać i uruchamiać odpowiednią aplikację, otwierać ostatnio czytaną książkę i dopiero można czytać. Tutaj jest inaczej. Nawet po dłuższym nieużywaniu, wybudzony telefon pokazuje od razu np. KOReadera na ostatnio otwartej stronie. To bardzo miły gest w stronę czytelników i tego powinny się nauczyć inne firmy oferujące urządzenia mobilne (czytniki, tablety, notatniki czy smartfony). No i przydaje się też zmiana stron fizycznymi przyciskami umieszczonymi na prawej krawędzi obudowy. Z racji niewielkiego ekranu i średniego kontrastu, na potrzeby niniejszego testu polubiłem się z czcionką bezszeryfową Atkinson Hyperlegible. Jako, że smartfon ma kolorowy ekran E-Ink Kaleido, należy liczyć się z koniecznością stałego włączenia oświetlenia na poziomie 40-60%. Wtedy kontrast jest na tyle dobry, że da się spokojnie czytać i korzystać z aplikacji. Warto zaznaczyć, że światło jest równomiernie rozprowadza nad ekranem, ale nie ma regulacji temperatury barwowej.

KOReader ma spore możliwości dopasowania wyglądu tekstu do wymagań użytkownika

No właśnie - KOReader. Zdecydowałem się czytać właśnie w tej aplikacji, ponieważ znam ją z innych zastosowań. Program pracuje stabilnie i ma wiele możliwości modyfikacji wyświetlanego tekstu. Najważniejsze dotyczą oczywiście wyświetlanego tekstu: płynna i spora regulacja wielkości czcionki, marginesów, interlinii, pogrubienia oraz kontrastu. O korzystaniu z niego na recenzowanym smartfonie zdecydowała także możliwość definiowania gestów. A konkretnie przeskakiwania do kolejnego artykułu (rozdziału) podczas lektury “Wyborczej”. Choć trzeba przyznać, że także wewnętrzna aplikacja xReader daje całkiem spore możliwości, jak choćby dostęp do słownika języka angielskiego, tłumaczenie słówek i fraz czy odczyt na głos przez mechanicznego lektora (np. Google). Pod tymi ostatnimi względami jednak akurat nie jest różowo - polskiego słownika nie można pobrać ze strony producenta, podpięty translator działa dość umiarkowanie, a nawet synteza głosu Google jest jakaś koślawa (w przypadku języka polskiego). Chińskiego lektora mechanicznego nie testowałem.

W sumie domyślna aplikacja do e-boków (xReader) działa sprawnie i sporo oferuje pod względem modyfikacji wyglądu tekstu. Wyświetla nawet postęp czytania i bieżącą godzinę na pasku u dołu ekranu. Ostatecznie jednak wspomniany KOReader wygrał, gdy zauważyłem, że xReader ignorował style (formatowanie tekstu) w plikach EPUB. Nie wyświetlał poprawnie na przykład pogrubienia. Co do czytania „typowych” plików PDF, to mija się ono z celem, ponieważ ekran jest zbyt mały aby sensownie wyświetlić duże strony tego typu publikacji. Ale do pokazania w pociągu kodu QR z biletu elektronicznego nada się spokojnie. Zarówno podczas korzystania z xReadera jak i KOReadera nie dokuczały mi artefakty z poprzednich ekranów (tzw. ghosting).

xReader - domyślny program do wyświetlania e-booków ma całkiem spore możliwości formatowania tekstu, ale nie sprawdził się z powodu wadliwego wyświetlania formatowania w plikach EPUB

Książki samodzielnie wgrane do smartfona domyślnie pokazywane są w aplikacji Bookshelf (biblioteczka). Można je wyszukiwać, grupować w katalogi oraz sortować według nazwy, daty otwarcia. Widok listy jest słabo czytelny, więc lepiej wyświetlać e-booki w domyślnym widoku okładek. Obok kopiowania plików z komputera przy pomocy kabla USB (np. z użyciem bezpłatnego programu Calibre), można je oczywiście pobierać i synchronizować za pomocą różnych aplikacji „dysków chmurowych” wedle uznania. Smartfon ma także wbudowaną opcję przesyłania przez wi-fi w obrębie tej samej podsieci. Jeśli komputera nie mamy, można skorzystać z dość sprawnie działającej przeglądarki WWW i kupować oraz pobierać pliki z polskich księgarń.

Biblioteczka w mało czytelny sposób prezentuje się w trybie listy (ekran po prawej), natomiast miniaturki wyglądają o wiele lepiej (ekran po lewej)

Bigme HiBreak – codzienne wypożyczanie w Legimi i Empik Go

Skoro mam do czynienia z androidowym smartfonem, nie mogłem pominąć opcji korzystania z najpopularniejszych wypożyczalni e-booków. Zrazu zainstalowałem aplikację Legimi (wersja 3.24.1) i przystąpiłem do lektury. Tu niestety spotkało mnie niepowodzenie. Pierwsze wynikało z tego, że znikła mi część tytułów, które miałem na półce. To zapewne efekt „afery”, o której pisałem w związku z wycofaniem się niektórych wydawców z wypożyczalni. Drugi problem dotyczy wyświetlania e-booków. Aplikacja nie potrafi dopasować tekstu do ekranu Bigme HiBreak. Nawet wybierając różne dostępne w niej czcionki i wielkości marginesów, prawie zawsze ostatnia linijka była u dołu ekranu albo widoczna częściowo albo całkiem zasłonięta przez dolny pasek informujący o postępach czytania. Nie dało się czytać. Wsparcie Legimi potwierdziło, że „ten model czytnika nie jest wspierany”. No i wciąż nie działają odsyłacze zawarte w e-bookach...

Aplikację Legimi łatwo można zainstalować ze sklepu Google Play (ekran po lewej), ale czytać się nie da z powodu obcinania ostatniej linijki tekstu (ekran po prawej)

Lepiej wygląda sprawa z aplikacją Empik Go. Tu można zarówno spokojnie pobierać jak i czytać e-booki. Problemem pozostają ograniczone możliwości aplikacji pod względem wyświetlania tekstu. Zdecydowanie brakuje opcji korzystania z przypisów, dzielenia wyrazów według polskich reguł oraz ładnej czcionki...

W sumie więc za dużo to nie poczytałem we wspomnianych aplikacjach. Pomimo, że są to komercyjne rozwiązania, w obydwu przypadkach odstają one od bezpłatnych aplikacji (np. KOReadera) i jest sporo do poprawy w zakresie podstawowej funkcjonalności jak dzielenie wyrazów czy obsługa przypisów.

Bigme HiBreak – własne aplikacje

Bigme daje do dyspozycji użytkownika także szereg własnych aplikacji, które wydają się być przydatne, dopóki nie rozbiją się o język polski. Tu niestety producent wciąż ma wiele do nadrobienia jeśli poważnie myśli o polskich użytkownikach. Na pierwszym miejscu można wymienić rzecz najmodniejszą wśród producentów - integrację z ChatGPT. Tu odbywa się to poprzez aplikację BigmeGPT. Posiada ona opcję rozmowy, generowania dłuższego tekstu na zadany temat oraz grafiki według opisu. Zrazu program przedstawiał się jako „Bigme GPT4.0”. Teraz zapytany o wersję, odmawia odpowiedzi. Funkcjonalność jest podobna jak w przypadku ChatGPT. Można otrzymać sensowne informacje także po polsku, ale mogą się pojawić również konfabulacje. W moim przypadku jedno z testowych pytań brzmiało: o czym jest książka „Listopadowe porzeczki”. Zwykle otrzymywałem zmyśloną fabułę „o poszukiwaniu siebie” i przyporządkowanie publikacji jednej z realnie istniejących polskich pisarek. W rzeczywistości jest to wydana u nas przez Wydawnictwo Literackie w 2021 roku urocza książka estońskiego autora Andrusa Kivirähka.

Do korzystania z BigmeGPT najlepiej użyć własnego konta z ChatGPT (ekran po lewej), ale nie warto wierzyć we wszystko co nam SI opowiada, ponieważ lubi konfabulować (ekran po prawej)

Aplikacja „Scan document” posiada m.in. opcję OCR (ang. optical character recognition), czyli przetwarzania obrazu na tekst. Domyślnie służy do tego aby wykonane smartfonem zdjęcie jakiegoś dokumentu, szybko przetworzyć na plik tekstowy (edytowalny). Teoretycznie więc wystarczy pstryknąć i poczekać na wynik. Taka możliwość jest także w aplikacji xPhoto, dla zdjęć znajdujących się już w pamięci urządzenia. Niestety, konwersja nie działa sensownie w przypadku języka polskiego. Efekty konwersji pozostają dalekie od oczekiwań i na granicy używalności. Nie wiadomo, czy lepiej poświęcić czas na edycję uzyskanego dokumentu, czy raczej samodzielnie przepisać tekst oryginału w edytorze tekstu.

Tekst uzyskany z programu do OCR można wyeksportować w dwóch różnych formatach (ekran po prawej), ale efekt działania aplikacji często bywa daleki od oczekiwać (ekran po lewej)

Podobnie jak w czytnikach marki Onyx Boox, także tutaj nawigację może usprawnić „pływająca kulka” (ang. Navigation Ball). To podręczne menu, które zawsze można wywołać dzięki przyciskowi, który jest widoczny cały czas na ekranie (lub jego fragmentu na krawędzi ekranu). Ja nie jestem zwolennikiem tego rozwiązania, bo denerwuje mnie dodatkowy element widoczny obok czytanego tekstu. W przypadku małego ekranu HiBreak, jeszcze bardziej mi to przeszkadza, więc akurat to narzędzie od razu wyłączyłem. Ale przy częstym korzystaniu z różnych opcji, może być to pomocne.

Nie jestem zwolennikiem pływającej kulki (ekran po prawej), ale może być przydatna jako często wykorzystywane podręczne menu z wybranymi samodzielnie opcjami (ekran po lewej)

Aplikacja „Bigme V2T” służy zapisywaniu i analizowaniu notatek głosowych. Niestety, ona także nie obsługuje języka polskiego. Nie można liczyć na transliterację nagranego wykładu czy spotkania biznesowego. Nieźle natomiast daje sobie radę z językiem angielskim (i zapewne mandaryńskim). Większe pliki dźwiękowe można wgrać do firmowej chmury, którą posługuje się ten program. Do rejestrowania dźwięku z mikrofonu służy także aplikacja „Nagrywarka”.

Wartością dodaną, szczególnie cenną dla czytelników, może być aplikacja „Słownik”. Ma ona do dyspozycji także pliki słowników pobierane z serwerów producenta. Niestety, nie znajdziemy tu polskiego. Jest jednak opcja wyboru naszego języka przy dwustronnym przekładzie. Korzystanie z aplikacji wygląda więc jak np. w przypadku Tłumacza Google.

Wśród słowników do pobrania nie znajdziemy języka polskiego (ekran z lewej), ale program tłumaczący obsługuje polszczyznę także w wersji "na żywo" (ekran po prawej)

Przekład „na żywo” może usprawnić aplikacja „Tłumacz”. Ma ona między innymi ciekawą możliwość podzielenia ekranu na dwie części, tak aby dwie siedzące naprzeciwko siebie osoby mogły bez przekręcania telefonu wpisywać frazy do przekładu. Nie wiedzieć czemu, nazwy języków do wyboru są tylko po hiszpańsku. Ale przekład z języka polskiego i na polski działa.

W "Centrum E-Ink" można na bieżąco dopasować zachowanie ekranu do rodzaju wyświetlanej zawartości

Ale co chyba najważniejsze, producent pomyślał o dopasowaniu zachowania sytemu operacyjnego do ekranu E-Ink. W menu ustawień znajdziemy aplikację „Centrum E-Ink”, w której można zmieniać sposób wyświetlania w zależności od naszych oczekiwań. I tak do czytania można wybrać wolniejszy ale dokładniejszy tryb odświeżania (aby mieć bardziej wyrazisty tekst), a do aplikacji bardziej smartfonowych tryb normalny lub szybki (aby uniknąć klatkowania i smużenia). Tu też można zmienić kontrast i nasycenie kolorów, szczególnie jeśli aplikacja źle wygląda na ekranie E-Ink. Mamy do dyspozycji „typowe” ustawienia zapisane w profilach takich jak: Domyślny, Magazyn, Komiks czy Wideo.

W sumie więc dodatkowe aplikacje dostarczane przez producenta niezbyt sprawdzają się jeśli dotyczy to polskiej rzeczywistości.

Bigme HiBreak - gdzie kupić?

Nie ma zbyt wielu opcji zakupu Bigme HiBreak w naszym kraju. Smartfony w wersji z kolorowym jak i czarno-białym ekranem oferowane są w kilku polskich sklepach. Najtaniej obecnie można go kupić jednak we francuskim Amazonie w cenie 299 EUR (ok. 1285 PLN) za wersję z kolorowym ekranem. Wersja z czarno-białym ekranem kosztuje 259 EUR (ok. 1115 PLN). Sprzedawcami są lokalne sklepu Bigme, a wysyłką zajmuje się Amazon, więc paczka trafi do nas z europejskiego magazynu. Co jakiś czas pojawia się także oferta w polskim Amazonie. Nawet bywał on przeceniony (więcej we wpisie: “Promocja: Smartfon Bigme HiBreak z kolorowym ekranem E-Ink taniej o ponad 100 PLN”.

Bigme HiBreak w ofercie francuskiego Amazonu (źródło: amazon.fr)

Jedyne dopasowane etui, jakie znalazłem raczej dobrze chroni urządzenie. Wykonane jest z dość miękkiego silikonu z delikatnym żebrowaniem na krawędziach. Jego głównym mankamentem jest to, że z powodu grubych ścianek, trudno jest wciskać fizyczne przyciski. Dostępne jest w trzech kolorach i można je teraz kupić na Aliekspressie za 7,23 USD (ok. 28 PLN).

Silikonowe etui nieźle chroni telefon, ale bardzo utrudnia dostęp do fizycznych przycisków

Jako dodatkowe zabezpieczenie może się też przydać sztywne etui ochronne, na przykład do noszenia przy sobie czy w plecaku. Polecam takie z Aliekspressu w cenie 3,56 USD (ok. 14 PLN). Sprawdza mi się już od kilku lat.

Sztywne etui przydaje się aby zamocować telefon przy pasku spodni lub wrzucić do plecaka

Podsumowanie

Bigme HiBreak to ciekawy przykład (w zależności od oczekiwań) ultramobilnego czytnika książek, i/lub średniej klasy smartfona. Ale co najważniejsze, jest także połączeniem obydwu tych opcji. Decydując się na zakup tego typu urządzenia trzeba mieć świadomość (podobnie jak przy innych czytnikach z kolorowym ekranem E-Ink), że ekran swoją wyrazistością i odwzorowaniem kolorów będzie odległy od tego co oferują nowoczesne smartfony. Jednak zyskujemy też coś ważnego - bardzo dobrą widoczność ekranu w świetle słonecznym. Może to być argument dla osób, które korzystają ze smartfona głównie na polu i przy słonecznym świetle mają kłopoty z czytelnością ekranu. Urządzenia sprawdza się także jako czytnik e-booków. Trzeba jednak mieć na uwadze, że kolorowy ekran wykorzystany w HiBreak nie jest tak wyrazisty jak w zwykłych czarno-białych czytnikach. Przy zastosowaniu KOReadera i dobrej czcionki, czytanie może być całkiem przyjemne. Choć tu znowu zastrzeżenie budzi współpraca z aplikacjami Legimi i Empik Go, które mnie raczej zawiodły.

Bigme HiBreak jako ultramobilny czytnik dla leworęcznych

Porada konsumencka na dziś brzmi - jeśli szukasz ultramobilnego czytnika z większością funkcji, które są typowe dla smartfonów - Bigme HiBreak jest obecnie najlepszą opcją. Choć jeśli priorytetem jest przede wszystkim czytanie na szybkim sprzęcie z bardzo ładnym ekranem, to Onyx Boox Palma lub Onyx Boox Palma 2 zapewnić mogą lepsze wrażenia przy podobnych wymiarach i możliwościach.

Bigme HiBreak jako ultramobilny czytnik dla leworęcznych

Zalety

• menu po polsku;
• fizyczne przyciski zmiany stron;
• dobra jakość wykonania;
• dodatkowe aplikacje z myślą o pracy z ekranem E-Ink;
• łączność z europejską siecią komórkową 4G dzięki karcie SIM;
• mobilność;
• wyświetlanie ostatnio czytanego dokumentu po wybudzeniu urządzenia (jak w czytniku książek);
• duża pamięć na pliki użytkownika;
• gniazdo kart pamięci microSD;
• w miarę nowy Android;
• możliwość instalacji własnych aplikacji m.in. ze sklepu Google Play;
• gniazdo kart pamięci;

Wady

• mała rozdzielczość i kontrastowość ekranu;
• przeciętna wydajność;
• odblaskowy ekran;
• mała dostępność folii matujących;
• mała dostępność okładek;
• brak drugiego głośnika;
• brak obsługi języka polskiego w niektórych firmowych aplikacjach Bigme;
• brak obsługi eSIM;

Dane techniczne Bigme HiBreak (według producenta, uzupełnione):

Wymiary: 154×76,8×8,6 mm;

Ekran E-Ink: 5,84” dotykowy z papieru elektronicznego kolorowy E-Ink Kaleido o rozdzielczości 1440×720 (dla kolorów 91,9 ppi, 4096 kolorów; dla czarno-białych 275 ppi) z regulowanym natężeniem oświetlenia ;

System operacyjny: Android 11;

Procesor: ośmiordzeniowy MediaTek Helio P35 2,3 GHz;

Telefonia komórkowa: 4G LTE (B1, B2, B3, B5, B7, B8, B20, B34, B38, B39, B40, B41);

Wi-Fi: 2,4 GHz, 5 GHz;

BT: 5.0;

Dodatkowe moduły: GPS, żyroskop;

Pamięć: 6 GB pamięci RAM;

Pamięć wewnętrzna: 128 GB (pomniejszona o pliki systemowe);

Kamera główna: 13 MP, lampa błyskowa LED

Kamera przednia: 5 MP;

Bateria: niewymienna 3300mAh;

Gniazda: nanoSIM, USB-C, microSD (do 1 TB);

Kolory: czarny;

Masa: 170g.

Oficjalna strona produktu: https://bigmestore.com/products/bigme-hibreak-e-ink-smartphone?variant=40846309490773

Odsyłacze do sklepu, zawarte w tekście, są częścią programu afiliacyjnego Amazon

W polskim Amazonie taniej można teraz kupić smartfon chińskiej firmy Bigme. Bigme HiBreak to o tyle ciekawa oferta, że zastosowano w nim ekran wykonany w technologii papieru elektronicznego. Może więc służyć jako ultramobilne urządzenie do długotrwałego czytania bez przemęczania wzroku.

Bigme HiBreak w ofercie Amazonu (źródło: amazon.pl)

E-Ink Kaleido 3 o przekątnej 5,84 cala (14,5 cm) daje w porównaniu do ekranów czarno-białych lepsze wrażenia, gdy chcemy korzystać z tego Bigme jak z typowego smartfonu (obecność kolorów), ale wiąże się niestety z mniejszym kontrastem. W porównaniu do nowoczesnych ekranów używanych w smartfonach mamy tu także znacznie słabsze nasycenie kolorami. Nie jest to wada tego urządzenia, a cecha kolorowych ekranów E-Ink Kaleido 3. Więc podobnie jak w przypadku czytników z takim ekranem, tu także trzeba wziąć pod uwagę korzystanie z wbudowanego oświetlenia ekranu. Nie jest to konieczne, gdy będziemy używać telefonu na polu, ale pomieszczeniach zdecydowanie się przyda. Ekran ma rozdzielczość 275 ppi w przypadku obrazów czarno-białych, zaś 92 ppi dla kolorowych.

Bigme HiBreak od strony technicznej

Ponadto w środku znajduje się 6 GB pamięci operacyjnej oraz 128 GB pamięci wewnętrznej, którą możemy rozbudować do 2 TB dzięki karcie microSD. Urządzenie działa pod kontrolą systemu operacyjnego Android OS w wersji 11 napędzanego ośmiordzeniowym procesorem 2,3 GHz. Menu jest w języku polskim zaś aplikacje można bez przeszkód instalować ze sklepu Google Play. Choć Bigme HiBreak ma dwa aparaty fotograficzne, to niestety tylko jeden głośnik. Oczywiście gniazdo zasilania to USB-C, które służy do ładowania baterii 3300 mAh. Smartfon waży 170g.

Obecnie cena Bigme HiBreak wynosi 1149 PLN. Dla porównania w niemieckim oddziale w ramach podobnej promocji wyceniony jest on na równowartość ok. 1242 PLN (z bezpośrednią wysyłką na polski adres). Normalnie kosztuje 309 EUR (ok. 1322 PLN). Może to więc być okazja dla osób, które szukają czegoś podobnego do recenzowanego przeze mnie czytnika Onyx Boox Palma, ale brakuje im opcji jakie daje obecna w smartfonie karta telefoniczna. Bigme HiBreak powinien łączyć się z polskimi sieciami telefonii komórkowej. Ja testowałem jak działa w Play.

Odsyłacze do sklepu, zawarte w tekście, są częścią programu afiliacyjnego Amazon

Targi IFA 2024 po raz kolejny uświadomiły mi ogrom rynku elektroniki użytkowej. Do tego jeszcze w tym roku byłem tam tylko przez jeden dzień i zwyczajnie nie byłem w stanie odwiedzić wszystkich stanowisk, które miałem w planie. Przedstawiam więc trochę skrótową relację na tematy “okołoczytnikowe”.

IFA 2024

PocketBook

Na targowym stoisku PocketBooka można było zobaczyć całą bieżącą ofertę producenta: od czytników z czarno-białym ekranem o przekątnej sześciu cali po najnowszy notatnik PocketBook Color Note. Ten ostatni nie miał jeszcze nawet premiery rynkowej. Ma trafić do sprzedaży w najbliższych tygodniach. Więc ze zrozumiałych względów to on mnie najbardziej zainteresował. Tym bardziej, że jest wyposażony w “nietłukący” kolorowy ekran E-Ink Kaleido 3 Mobius. Bazuje on na elastycznym plastikowym podłożu, a nie na szklanym, jak większość ekranów E-Ink używanych obecnie w czytnikach i notatnikach. Stąd powinien być zdecydowanie odporniejszy na ewentualne uszkodzenia mechaniczne. No i jest lżejszy. Ale obok tych trzech zalet (kolor, większa odporność, mniejsza masa) uwagę zwraca anonsowana niska rozdzielczość w przypadku wyświetlania kolorowych treści - tylko 76 ppi. W ekranach Kaleido 3 obecnych na rynku wynosi ona 150 ppi. Postanowiłem sprawdzić, jak to wygląda w bezpośrednim odbiorze. 

PocketBook na Targach IFA 2024

Porównałem więc na stoisku ekran PocketBooka Eo (E-Ink Kaleido 3) i PocketBooka Color Note (E-Ink Kaleido 3 Mobius). Pierwsze wrażenie po otwarciu przykładowego pliku PDF z kolorowymi ilustracjami (znajdującego się w pamięci czytnika) było całkiem pozytywne. Wyświetliłem więc dla porównania ten sam plik także na drugim notatniku i położyłem obydwa urządzenia obok siebie. Pierwsze, co rzuciło mi się w oczy to wyraźnie lepsze nasycenie kolorów w Color Note. Dopiero po sprawdzeniu w ustawieniach Color Note przekonałem się, że niekoniecznie wynika to z właściwości samego ekranu, a raczej z oprogramowania zainstalowanego w tym czytniku. Otóż Color Note pracuje pod kontrolą Androida 12, zaś w Eo jest Android OS w wersji 11. Okazało się to o tyle ważne, że w menu ustawień PocketBooka Color Note znajduje się opcja regulacji (globalnie dla wszystkich aplikacji) nasycenia kolorów. W przypadku PocketBooka Eo coś jest to zapewne możliwe tylko wtedy, gdy jakaś aplikacja ma takie ustawienia. Ale nie znam takowej. Gdy wyzerowałem te ustawienia w Color Note, na obydwu czytnikach kolory wyglądały już prawie identycznie.

PocketBook Color Note ma w menu możliwość globalnego regulowania nasycenia kolorów (opcja "Kontrast" w menu notatnika po prawej), dzięki czemu wyraźnie lepiej wygląda nasycenie kolorów w porównaniu np. z PocketBookiem Eo (po lewej)

W drugiej kolejności przyglądałem się dokładności odwzorowania detali barwnych ilustracji. Pomimo, że InkPad Eo ma dwukrotnie większą rozdzielczość, nie zauważyłem dramatycznej różnicy pomiędzy ekranami obydwu wspomnianych notatników. Wydawało mi się, że powinienem różnicę wychwycić od razu. Jednak tak się nie stało. Albo ja jestem ślepy, albo rozdzielczość ekranu E-Ink Mobius jednak nie jest tak słaba jak sugerują parametry. Być może wyraźna różnica będzie widoczna przy drobnym tekście, szczególnie na kolorowym tle. Nawet Kaleido 3 ma z takimi treściami kłopoty. Ale nie zdążyłem tego przetestować. W każdym razie jeśli więc ktoś się zastanawia nad nowym notatnikiem PocketBooka, to deklarowana przez producenta niska rozdzielczość wyświetlania kolorowych treści nie powinna być aż tak dużym problem jak by to sugerowały liczby.

Fragment kolorowej ilustracji na ekranie PocketBooka Eo (u góry) i PocketBooka Color Note (u dołu)

Więcej na temat PocketBooka Color Note znaleźć można we wpisie “Zapowiedź: PocketBook Color Note - kolorowy notatnik z „nietłukącym” ekranem”, zaś o InkPadzie Eo wpis jest tutaj: “Zapowiedź: PocketBook InkPad Eo – kolorowy notatnik z Androidem 11”. 

Bigme

Trochę mnie zaskoczyły całkiem spore rozmiary stoiska Bigme. Być może odzwierciedla to aspiracje chińskiego producenta, który do niedawna nie był specjalnie znany w Europie. A firma ma w swojej ofercie wiele różnorodnych urządzeń z ekranem E-Ink - od typowego czytnika z ekranem o przekątnej sześciu cali poprzez kilkanaście modeli różnorodnych notatników, aż po dwa dwa smartfony. Warto także wspomnieć o bliskiej współpracy Bigme z PocketBookiem. Jej namacalnym efektem są póki co dwa notatniki - PocketBook Eo oraz PocketBook Color Note, o których wspomniałem powyżej. Ciekawe, jak ta współpraca dalej się rozwinie.

Bigme na Targach IFA 2024

Na stoisku Bigme najbardziej zaciekawiły mnie smartfony, ponieważ po publikacji recenzji czytnika Onyx Boox Palma otrzymałem kilka pytań na temat podobnego urządzenia, które może całkowicie zastąpić smartfon ze świecącym ekranem. I oto jest tego typu opcja - Bigme HiBreak w wersji z czarno-białym jak i kolorowym ekranem z papieru elektronicznego. Smartfon HiBreak z kolorowym ekranem o przekątnej 5,8 cala ma ośmiordzeniowy procesor 2,3 GHz i 6 GB pamięci operacyjnej. To całkiem sporo i powinno zapewnić płynną pracę aplikacji pracujących pod kontrolą wciąż akceptowalnego Androida 11. Na aplikacje i pliki użytkownika jest do dyspozycji 128 GB pomniejszone o pliki systemu operacyjnego. Ale jeśli to będzie za mało, można dodać kartę microSD (do 1 TB). Urządzenie waży 170 g. 

Na Targach IFA 2024 miała miejsce przedpremierowa prezentacja tabletu Bigme 1051C z Androidem 13, który wyposażono m.in. w kolorowy ekran E-Ink Kaleido 3, ośmiordzeniowy procesor

Producent domyślnie instaluje w smatfonach kilka swoich aplikacji, jak choćby Bigme GPT, czyli zapewne połączenie z ChatGPT oraz generatorem obrazów. Jest też aplikacja do zamiany notatek głosowych na tekst i zdjęć na tekst (trudno mi powiedzieć jak radzą sobie z językiem polskim). Obecność sklepu Google Play pozwala na instalację potrzebnych aplikacji. Oczywiście najciekawszym elementem wyróżniającym smartfon jest kolorowy ekran E-Ink Kaleido 2 (obrazy czarno-białe wyświetla z rozdzielczością 275 ppi, zaś kolorowe 92 ppi). Choć podobnie jak w innych tego typu rozwiązaniach z ekranem Kaleido 2 wskazane jest używanie wbudowanego oświetlenia to i bez niego ekran jest całkiem czytelny i da się czytać. Jedynym widocznym od razu mankamentem jest błyszczące szkło ekranu, które powoduje powstawanie nieprzyjemnym odblasków. Myślę, że producent powinien pomyśleć o fabrycznym zakładaniu (lub dołączaniu do zestawu) matowej folii.

Smartfon Bigme HiBreak w wersji kolorowej ma ekran E-Ink Kaleido 2

A co do funkcji telefonicznych, to pokazywany na stoisku telefon miał chińską kartę SIM i bez problemu łączył się poprzez niemiecką (ale nie wiem którą) sieć telefonii komórkowej. Więc mogę potwierdzić, że w Europie powinien działać. Tym bardziej jest to ciekawe urządzenie dla osób, które potrzebują mieć jedno bardzo mobilne urządzenie z ekranem bardziej przyjaznym dla oczu, a nie chcą się pozbywać większości funkcji jakie oferują smartfony.

Smartfon Bigme Hibreak w wersji z kolorowym ekranem jest oferowany np. w Amazonie: kosztuje 1275 PLN lub 299 EUR.

Onyx Boox

Na stoisku Onyx Boox prezentowany był przekrój oferty producenta, choć nie znalazłem nic nowego. W sumie to najbardziej spodobał mi się najprostszy, najmniejszy i pewnie najtańszy czytnik Onyx Boox Poke 5. Pozytywnie zaskoczył mnie jakością ekranu (przekątna sześć cali), lekkością (160 g) i sprawnością działania (czterordzeniowy procesor, 2 GB RAM, Android OS 11). Choć muszę zastrzec, że nie testowałem na nim żadnych aplikacji zewnętrznych jak np. Legimi. Jest on dostępny także na naszym rynku w cenie 779 PLN.

Onyx Boox na Targach IFA 2024

Mudita

Polska firma Mudita nie miała na targach własnego stoiska. Jej logo widniało na stoisku europejskiego dystrybutora tej marki. Wystawiony był tam działający egzemplarz telefonu Mudita Kompakt, którego seryjna produkcja ma się dopiero rozpocząć po ewentualnym sukcesie zbiórki, która dopiero ma ruszyć na Kickstarterze. Ciekawie więc było pobawić się nim chwilę i sprawdzić przynajmniej niektóre działające już na nim funkcje. Siłą rzeczy nie mogłem na przykład przetestować podstawowej funkcjonalności, czyli telefonowania. Tu jedna ważna uwaga. W moim artykule na temat Mudity Kompakt określiłem go jako smartfon. Jednak po przyjrzeniu mu się z bliska pozostanę przy określeniu telefon, które bardziej pasuje w przypadku tego urządzenia.

Mudita Kompakt

Telefon ma obecnie sześć aplikacji: E-reader (z biblioteką), Notes, Recorder, Calculator, Camera (z przeglądarką zdjęć) i Meditation. Na głównym ekranie znajduje się ikonka uruchamiająca telefonowanie, SMS-owanie i przejście do wspomnianych aplikacji. Przede wszystkim starałem się bliżej sprawdzić zainstalowaną w telefonie aplikację służącą do czytania e-booków. Wygląda na to, że faktycznie jest tak prosta jak sugerują to opublikowane do tej pory zrzuty ekranów. Krótko rzecz ujmując jest zdecydowanie zbyt prosta. Brakuje w niej całkiem podstawowych opcji, które powinny w takiej aplikacji się znaleźć. Mam na myśli choćby możliwość zmiany kroju czcionki, opcję płynnej i wielostopniowej regulacji wielkości tekstu i marginesów. Tekst e-booka nie wyglądał estetycznie, choć był czytelny. Najbardziej przeszkadzała mi chyba chropowatość liter. Trudno powiedzieć, czy wynika to np. z niskiej rozdzielczości ekranu, czcionki niedopasowanej do ekranu z papieru elektronicznego czy z niedopracowanego oprogramowania. Odniosłem wrażenie, że ekran telefonu zbyt często miga, jakby odświeżanie nie zależało od wykonywanych czynności (np. od ilości przeczytanych stron) tylko było wywoływane w stałych interwałach czasowych. Czytanie w trudnych warunkach oświetleniowych powinno ułatwiać wbudowane oświetlenie ekranu. Choć zabrakło tu regulacji temperatury barwowej, to światło wydało mi się dość neutralne i nie zauważyłem nierównomierności w jego rozprowadzaniu.

Ikony aplikacji, które są dostępne w telefonie Mudita Kompakt

Warto jeszcze raz zaznaczyć, że urządzenie najprawdopodobniej nie trafiło jeszcze do produkcji. Finalnie telefon może wyglądać i działać trochę inaczej niż w czasie mojego (krótkiego bardzo) testu. Ale jedno jest pewne, aby czytanie na tym telefonie było przyjemne, wymaga to jeszcze sporego nakładu pracy.

Wszystkie trzy dostępne opcje regulacji wielkości tekstu w czytniku książek zainstalowanym w telefonie Mudita Kompakt

TCL

Nie ominąłem stoiska TCL, gdzie obok sprzętu AGD promowane też były tablety i smartfony z ekranami wykonanymi w technologii Nxtpaper. Są to co prawda normalne podświetlane ekrany LCD jakie znajdziemy w wielu innych urządzeniach mobilnych naokoło, ale zastosowano w nich szereg rozwiązań mających ograniczyć zmęczenie oczu. Są to między innymi filtry ograniczające odblaski. Efekt jest całkiem miły dla oka, ale aby cokolwiek na wyświetlaczu zobaczyć i tak musi być włączone wbudowane podświetlenie. Recenzowałem już tablet TCL Nxtpaper 10s z tego typu ekranem. Zauważyłem, że ta technologia poszła naprzód, choć aby się do niej przekonać trzeba by zobaczyć jak działa w pełnym słońcu.

Kącik TCL Nxtpaper na wielkim stoisku TCL

Moją uwagę zwrócił smartfon TCL 50 Pro Nxtpaper 5G (występuje też w wersji bez “pro”). Ma on ekran o przekątnej 6,8 cala z odświeżaniem 120 Hz. W środku znajduje się procesor MTK Dimensity 6300 dysponujący 8 GB pamięci operacyjnej, a dla użytkownika jest 512 GB pamięci wewnętrznej (pomniejszonej o pliki systemu operacyjnego). Dodatkowo można użyć karty microSD (do 2 TB). Co ważne, nie zrezygnowano z gniazda minijack. Telefon waży 196 g. Urządzenie pracuje pod kontrolą Android OS w wersji 14. W telefonie dodano także specjalny tryb czytnika, gdzie m.in. redukowana jest intensywność kolorów, aby ekran przypominał jak najbardziej to co znamy z papierowych książek czy czytników książek wyposażonych w ekrany z papieru elektronicznego. 

TCL 50 Pro Nxtpaper 5G

Urządzenie jest już w ofercie przynajmniej jednego operatora telefonii komórkowej, więc zapewne będzie szerzej dostępne także na naszym rynku. Przy tej cenie (1400 PLN) i parametrach, może być całkiem ciekawą opcją jeśli “zwykłe” ekrany są zbyt męczące.

Rozwiązania TCL Nxtpaper zostały docenione w Berlinie

Hannspre

Do stoiska Hannspre nie dotarłem. Chciałem na nim zobaczyć jeden z ich najnowszych produktów w postaci tabletu z kolorowym ekranem LCD. Jednak nie jest to rodzaj ekranu, jaki znamy z większości urządzeń wokół nas. Może być czytelny bez włączonego oświetlenia, a więc (co ważne) nie świeci w oczy gdy nie ma takiej potrzeby.

Podsumowanie

Cieszę się, że także w tym roku udało mi się na targi IFA dotrzeć. Po raz kolejny przekonałem się, że impreza mająca łączyć przedstawicieli branży związanej z technologiami, ma bezużyteczną aplikację. Poświęciłem jej dłuższą chwilę wyszukując i zaznaczając interesujące mnie stoiska. A potem się okazało, że i tak za każdym razem musiałem je wyszukiwać na nowo. Jednego z wystawców nie mogłem odszukać, choć był na liście, więc zwróciłem się o pomoc do osoby siedzącej przy wejściu, która miała zapewniać wsparcie. Straciłem tylko czas, bo wiedziała ona o aplikacji chyba jeszcze mniej ode mnie. W każdym razie nie była w stanie pomóc. Pod tym względem porażka. Ale pewnie za rok też się wybiorę, aby zobaczyć sprzęty, które ciężko mi będzie spotkać gdzieś indziej.

"SI dla wszystkich" (coraz częściej także w czytnikach/tabletach/notatnikach) - nie wiadomo bać się czy cieszyć... ;)

A co do tematów okołoczytnikowych… Trudno mówić o przełomie na rynku urządzeń przyjaznych dla oczu i przeznaczonych do czytania, notowania czy nawet telefonowania. Ale widać całkiem sporą różnorodność oferty zarówno z wykorzystaniem ekranów z papieru elektronicznego (PocketBook, Bigme, Onyx Boox, Mudita), przez pasywne LCD (Hannspre), aż po zwykłe ekrany LCD dodanymi warstwami redukującymi odblaski światła (TCL).

Pojawiają się pierwsze urządzenia z nową generacją kolorowych ekranów wykonanych w technologii papieru elektronicznego E-Ink Gallery 3. Póki co są to tablety z obsługą rysików służących do odręcznych notatek. E-Ink Gallery 3 to kolejne podejście do przeniesienia kolorowego ekranu w świat czytników książek. Tego typu ekrany mają charakteryzować się (w porównaniu do Kaleido 3, który znamy choćby z czytnika PocketBook InkPad Color) lepszym kontrastem, większą ilością możliwych do odwzorowania kolorów, wysoką rozdzielczością przy wyświetlaniu kolorów (300 ppi) ale też znacznie dłuższym czasem odświeżania. Jest to więc całkiem obiecująca technologia, która wzbudza zrozumiałe zainteresowanie.

Bigme Galy w rękach Vojislava Dimitijevica (źródło: youtube.com)

Tego typu tabletem z ekranem E-Ink Gallery 3 jest Bigme Galy. Powstał on we współpracy chińskiego producenta i autorów serwisu Good e-Reader. Pierwsza partia tabletów dotarła już do osób, które przyłączyły się do zbiórki na Kickstarterze. Wśród odbiorców znalazł się także Vojislav Dimitijevic, autor vloga „My Deep Guide” na YouTube. Specjalizuje się on w testowaniu tabletów z funkcją notatnika, ponieważ jest też autorem aplikacji na tego typu urządzenia.

Bigme Galy można obsługiwać rysikiem, to także notatnik (źródło: youtube.com)

Niedawno w filmiku „Bigme Galy: Unboxing and First Impressions of the 8" color e-ink Gallery 3 tablet” opublikował swoje pierwsze wrażenia na temat Bigme Galy. Czego możemy się dowiedzieć na temat nowego produktu? No cóż, nie jest (nomen omen) różowo.

Bigme Galy po wyciągnięciu z pudełka (źródło: youtube.com)

Pomijając samo wzornictwo, akcesoria i konstrukcję czytnika, jego zdanie na temat ekranu jest zwyczajnie złe. W filmie (którego nie nazywa recenzją, bo to jego pierwsze wrażenia z korzystania z Bigme Galy) stwierdzenia, które charakteryzuje ekran brzmią następująco:

„wahed out” - o kolorach, które są blade;

„no contrast” - o trudnych do odczytania przejściach kolorystycznych;

„really slow” - o długim czasie odwzorowania obrazu na ekranie;

„I was expecting a lot more” - o rozczarowaniu związanym z kiepskim obrazem w stosunku do parametrów podawanych przez producenta;

„orange tint is far far too strong” - o brzydkim przebarwieniu ekranu w stronę silnej obecności pomarańczowego barwnika;

„ghosting” - o silnych artefaktach pozostających na ekranie z poprzednich stron;

„super slow performance” - o powolnej reakcji tabletu i ekranu;

„we always have the orange tint present” - o ciągle widocznym przebarwieniu obrazu w stronę pomarańczowego odcienia;

„far below my expextation” - o ogólnym rozczarowaniu ekranem i tabletem;

No i na koniec określenie „dissapointing” (rozczarowujący) - to chyba najlepsze podsumowanie tego, czego doświadcza autor testując Bigme Galy. Nie świadczy to niestety za dobrze nie tylko o wspomnianym tablecie, ale też o typie ekranu, który w w nim zastosowano...

Kolory w zbliżeniu na przykładzie ikonek aplikacji (źródło: youtube.com)

Zainteresowanych zachęcam do oglądnięcia całego filmiku na temat Bigme Galy autorstwa Vojislava Dimitijevica.

Ghosting, mały kontrast i wyblakłe kolory uchwycone na ekranie Bigme Galy (źródło: youtube.com)

Podsumowanie

Trudno na razie określić, czy słaba opinia autora vloga o E-Ink Gallery 3 wynika z kiepskiej jakości tabletu Bigme Galy, z niedopracowania sterowników ekranu czy ze złej jakości samego ekranu. Jednak tak czy inaczej trochę to słabo wróży kolejnym produktom z tego typu ekranem. Być może produkcja E-Ink Gallery 3 wciąż nie jest do końca dopracowana. Przesłanką do takiego stwierdzenia może być uwaga, która ukazała się na niemieckiej stronie PocketBooka. Firma w grudniu zeszłego roku zapowiedziała, że pod koniec pierwszego kwartału 2023 roku wypuści na rynek czytnik PocketBook Viva. Ten model ma być wyposażony właśnie we wspomniany ekran, taki sam jak użyty w Bigme Galy.

Aktualizacja statusu czytnika PocketBook Viva (źródło: pocketbook.de)

Teraz do oficjalnego ogłoszenia o Vivie dodano uwagę, że „Aufgrund von Entwicklungsproblemen seitens Zulieferern ist der Verkaufsstart des PocketBook Viva bis auf Weiteres verschoben”. Według Tłumacza Google znaczy to tyle co „Ze względu na problemy rozwojowe po stronie dostawców rozpoczęcie sprzedaży PocketBooka Viva zostało przesunięte do odwołania”.